ustawa o policji art 15
Jednym z uprawnień Policji jest prawo: „zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw” (art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o Policji).
Przepisem precyzującym to zagadnienie jest art. 244 § 1 k.p.k., który stanowi, że: „Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym”.
art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Inną podstawę zatrzymania wskazuje art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dotyczy on doprowadzenia osób w stanie nietrzeźwości. Na kanwie ww. przepisu Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 marca 1992 r. stwierdził, że: „Osobie doprowadzonej na podstawie art. 40 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) do izby wytrzeźwień, społecznego zakładu służby zdrowia, a w razie braku izby wytrzeźwień do jednostki Policji nie przysługują uprawnienia przewidziane w kodeksie postępowania karnego dla osoby zatrzymanej”. Oznacza to więc, że w takim przypadku – pomimo faktycznego zatrzymania i doprowadzenia – jest to zatrzymanie profilaktyczne, które nie poddaje się jakiejkolwiek kontroli sądowej. Postulat de lege ferenda nasuwa się na myśl sam.
Czynności zatrzymania
Przy czynności zatrzymania policjant obowiązany jest podać swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę zatrzymania (§ 8 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów).
Następnie w kolejności wykonuje czynności: 1) sprawdza, czy osoba zatrzymana posiada przy sobie broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo przedmioty mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi, 2) jeśli ww. przedmioty taka osoba posiada – odbiera je, 3) legitymuje osobę zatrzymaną, 4) informuje o zatrzymaniu oraz uprzedza o obowiązku podporządkowania się wydawanym poleceniom, a także o możliwości użycia środków przymusu bezpośredniego w przypadku niepodporządkowania się wydanym poleceniom, 5) doprowadza osobę zatrzymaną do jednostki organizacyjnej Policji.
Posiadanie broni palnej
Różnica w kolejności wykonywanych czynności dotyczy przypadku zatrzymywania osoby, co do której z posiadanych informacji lub okoliczności faktycznych wynika, że może posiadać przy sobie broń palną lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi.
Wówczas pierwszą czynnością policjanta, zamiast podawania swojego imienia i nazwiska, a także podstawy prawnej i przyczyny zatrzymania jest okrzyk „POLICJA” i przystąpienie od razu do czynności ww. w pkt 1 oraz w pkt 2. Ponadto uprawnienie do zatrzymania dotyczy również osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia (art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji).
Zatrzymanego policjant obowiązany jest poinformować o przyczynie zatrzymania i o przysługujących mu prawach: skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego, skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, dostępu do pierwszej pomocy medycznej oraz o prawie do kontaktu – na żądanie zatrzymanego – w odpowiedniej formie (np. telefonicznej) z adwokatem lub radcą prawną. Policjant jest obowiązany umożliwić odbycie z prawnikiem bezpośredniej rozmowy, jeżeli zatrzymany tego zażąda.
Na czynność zatrzymania – co bardzo ważne – przysługuje zażalenie do sądu, w którym można domagać się zbadania jego zasadności, legalności oraz prawidłowości. Policjant jest obowiązany niezwłocznie przekazać zażalenie właściwemu ze względu na miejsce zatrzymania sądowi rejonowemu a do zażalenia dołącza kopię protokołu zatrzymania oraz materiały uzasadniające zatrzymanie (§ 10 ww. rozporządzenia). W razie stwierdzenia bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.